Əziz Mustafa
O, Brüs Lidən sonra dünya kinosunun əlbəyaxa döyüş ustalarından biri kimi milyonların rəğbətini qazanıb. O da Brüs Li kimi mənşəcə Honqkonq çinlisidir, eyni zamanda həm də amerikalıdır. O da Brüs Li kimi həm ağlasığmaz tryukları məharətlə yerinə yetirən aktyor-döyüş ustası, həm kinorejisssor, kaskadyor, prodüser, nəhayət, müğənnidir. O bu günə kimi 150-dən artıq filmdə baş rola çəkilib. Çəkildiyi filmlərin harada nümayiş etdirilməsindən asılı olmayaraq, hər yerdə onu məhəbbətlə “bizim Ceki Çan” deyə çağırırlar. Adı da hər dildə özünəməxsus səsləndirilir: Çinlilər ona Çen Lun və ya Çen Hanşen (Honqkonqda anadan olan), ingilislər Ceki Çan, digər xalqlar isə Çan Honsan və ya Fan Şilun deyirlər.
Zirvəyə gedən məşəqqətli yol
Ceki Çan 1954-cü ildə Honqkonqda ən yoxsul ailələrdən birində anadan olub. Onun valideynləri Çində baş verən vətəndaş müharibəsi nəticəsində Honqkonqa sığınan qaçqınlardandır. Əvvəlcə, Cekin valideynləri Çarlz və Lili Çan özlərinin bir tikə çörəyə olan ehtiyaclarını ödəmək üçün Fransanın Honqkonqdakı səfirliyində həyət süpürən və qara qulluqçu idilər. Ancaq onlar bununla özlərini dolandıra bilməyəcəklərini hiss edərək başqa yollar axtarmağa başladılar. Sonralar tale onları uzaq Avstraliyaya aparıb çıxardı…
Amma balaca Cekin tale yolları valideynlərinkindən fərqli oldu. O, əvvəllcə, Nanxua ibtidai məktəbində oxudu. Sonra valideynləri Ceki Honqkonqdakı Çin Opera Tədqiqatları İnstitutunun nəzdindəki məktəbə qoydular. Bu məktəb Cekin gələcək həyat yolunu müəyyən etməsində önəmli rol oynadı. Məktəbdə xüsusi opera artistlərinin yetişdirilməsinə xidmət edən müxtəlif növ gimnastika hərəkətləri dərsi keçirilirdi. Bu da tezliklə Cekin öz bədənini necə idarə etməyi öyrənməsinə imkan verdi. Məktəbdə onun aldığı ən böyük dərslərdən və gələcək həyatında ona şöhrət gətirəcək amillərdən biri də əlbəyaxa Kunq-Fu döyüş üsulunu öyrənməsi oldu. O bu döyüş üsulundan opera səhnəsində o qədər məharətlə istifadə edirdi ki, bu, tezliklə tanınmış rejissorların da diqqətini cəlb etdi. Təsadüfi deyil ki, məhz 8 yaşından sonra onu “Xuanmey-film” operasında kütləvi döyüş səhnələrində çəkməyə başladılar. O bu kütləvi səhnələrdə, adətən, döyüşkən uşaq obrazını yaradır və bununla tamaşaçıların diqqətini özünə cəlb etməyi bacarırdı. Ona görə də tezliklə balaca Ceki tanınmış aktyorlar olan Brüs Li, Sammo Hunq, Yuen Byao, Kori Kvay və digərlərinin iştirakı ilə çəkilən filmlərdə çəkilməyə dəvət etdilər. “Qəzəbli yumruq” filmində Brüs Li, “Yeddi bəxti gətirən” filmində isə o dövrün məşhur kino aktyorları Sammo Hunq, Yuen Byao və digərləri ilə çəkildi. Bütün bunlar isə onun istedadlı kinoaktyor, döyüş ustası kimi yetişməsində mühüm rol oynadı. Ötən əsrin 70-ci illərindən başlayaraq, Çan aparıcı, diqqəti cəlb edən rollarda çəkilməyə başladı. Eyni zamanda o özü də bəzi filmlərin ssenarisinin hazırlanmasında və müxtəlif səhnələrin çəkilməsində iştirak edirdi. O, bu filmlərdəki döyüş səhnələrini komediya janrında verməyə başladı. Bu isə o dövr üçün bir yenilik idi. Bəzi döyüş səhnələrində isə Çan kaskadyorların yerinə birbaşa özü iştirak edirdi. Bu da dəfələrlə onun həyatını təhlükə altında qoymuşdu. Ona görə də onun döyüş səhnələrində iştirak etmək istəyən, demək olar ki, yox idi. Buna baxmayaraq, Çan həyat üçün olduqca təhlükəli döyüş səhnələri olan filmləri çəkməkdə davam edirdi.
İkinci dərəcəli rollar şöhrət qazanmasına mane ola bilmədi
Çanın həyatında ona ilk böyük uğur gətirən film “Sərxoş usta” filmi oldu. Bu filmdə ilk dəfə Çan özü üçün ənənəvi olmayan yazıq Von Fey Xun rolunda oynadı. Komediya janrında çəkilən filmdə Çanın tərəfmüqabili yaşlı nəslə mənsub olan, ancaq kifayət qədər tanınmış aktyor Saymon Yuen adı altında daha çox tanınan Yuen Syu Tyen idi. Onların dueti olduqca gülməli çıxmışdı. O, sonralar mənfi rolları oynamaqdan imtina etməsinə baxmayaraq, kinoya çəkildiyi ilk dövrlərdə bəzən filmlərdə mənfi rolları da oynayıb. Məşhur aktyor “Honqkonqda savaş” filmində (1973) ikinci dərəcəli banda rəhbəri, “Sonsuz sürprizlər” filmində (1975) qadın qatili, “Meteor qatillər” filmində (1976) isə mənfi Ubinya rolunu oynayıb. Əlbəttə, bütün bunlar onun həyatının ilk dövrlərində çəkildiyi filmlərdir. Ancaq sonralar o belə rollarda oynamaqdan imtina etdi. Ceki Çan yaradıcılığının ilk dövrlərində əsasən ikinci dərəcəli rolları ifa edirdi. Bu, sanki onun alın yazısı idi.
1980-ci ildə Ceki Çan daha bir filmdə çəkildi. Bu dəfə o tamaşaçılarla görüşə “Xoşbəxt ulduzlarda” filmi ilə gəldi. Amma yenə də Çan bu filmdə baş rolda deyil, ikinci rolda oynayırdı. Filmdə baş rolda isə aktyor Sammo Hunq çəkilmişdi. Buna baxmayaraq, o yenə də böyük tamaşaçı rəğbətini qazana bildi. Əslində o hansı rolda oynamasından asılı olmayaraq, qeyri-adi, müəyyən qədər gülməli, həm də döyüşə can atması ilə daha çox diqqəti cəlb edirdi. Bu baxımdan tanınmış bir çox kinoşünaslar onu daha çox Çarli Çaplinlə müqayisə edirdilər. Çarli Çaplin üçün rolun böyüyü, kiçiyi olmadığı kimi, Ceki Çan da hansı rolu ifa etməsindən asılı olmayaraq tamaşaçıların sevimlisinə çevrilməyi bacarırdı. Əslində aktyorun böyüklüyü də bunda idi: balaca rolda özünü filmin əsas qəhrəmanı kimi aparmaq və tamaşaçı kütləsinin sevimlisinə çevrilmək. Düzdür, həmin dövrdə Ceki Çan digər yerlisi Brüs Li ilə müqayisədə kölgədə qalırdı və ondan daha az sevilirdi. Amma bütün hallarda o, otən əsrin 70-80-ci illərində ən çox sevilən kinoaktyorlardan biri idi. Bir sözlə hələ həmin dövrdə dünya kinosunda ön rola çıxa və onun liderinə çevrilə bilməyən Çan səbirsizliklə məşhurların kölgəsindən çıxaraq öz ulduzunun tezliklə parlayacağına və özünə şöhrət gətirəcək yeni rolunu oynayacağına ümidlər edirdi. Müvəqqəti olaraq kinolarda baş deyil, ikinci rolda çıxış edən Çan yeni janrlarda özünü sınamaq istəyirdi. Bu məqsədlə 1983-cü ildə Çan “A” layihəsi” filminin çəkilişlərində xüsusi kaskadyorlar qrupu ilə iştirak etdi. Kaskadyorların müxtəlif həyəcan dolu və həyat üçün olduqca təhlükəli görünən tryukları məharətlə ifa etməsi isə filmə daha çox tamaşaçı kütləsinin baxmasına gətirib çıxardı. Əgər filmə adi tamaşaçı gözü ilə baxsaq, onda məhz kaskadyorların ifa etdikləri təhlükəli tryukların diqqəti necə də cəlb etdiyinin şahidi olarıq.
Amerika kino bazarı hədəf alınır
Ceki Çan da həmin dövrdə dünyanın ən məşhur kinoaktyorları kimi Amerika bazarına can atır, orada özünə yeni bir şöhrət qazanmaq istəyirdi. 1980-ci illərin əvvəllərində Çan, əvvəlcə, “Böyük döyüş”, sonra isə digər filmləri ilə Amerika bazarında uğur qazanmaq istədi.
Amma bu yolla o istədiyi nəticəni əldə edə bilmədi: Bunun da sadə bir səbəbi var idi. Həmin dövrdə Amerika kinosunda Silvestr Stallone kimi nəhənglər vardı və Çan onların yanında Amerika tamaşaçısı üçün cılız aktyor təsirini bağışlayırdı. Bununla belə, o, həmin dövrdə Amerikanın tanınmış kinorejissorlarının diqqətini özünə cəlb edə bilmişdi. Amerikaya gəlişi ilə o məşhur kinoaktyor Silvestr Stallone ilə tanış ola və dostlaşa bilmişdi. Bunun da nəticəsində ötən əsrin 90-cı illərində Stallone öz dostuna iki dəfə müxtəlif filmlərdə şər qüvvə rolunda oynamağı təklif etdi. Stallone ona, əvvəlcə, “Dağıdıcı” filmində cinayətkar Saymon Feniks rolunu oynamağı təklif etdi. Ancaq Çan Hollivudun şər rollar oynayan aktyorlar siyahısına düşəcəyindən ehtiyat edərək, bu roldan imtina etdi. Onun imtina etdiyi bu rolu isə digər Hollivud aktyoru Uesli Snayps oynadı. Bundan az sonra Stallone çinli dostuna bu dəfə “Ölümcül silah-4” filmində cinayətkar rolunu oynamağı təklif etdi. Yenə də Stalloneinin israrlarına baxmayaraq, Çan növbəti dəfə mənfi obrazı canlandırmaqdan imtina etdi. Əslində Çanı buna görə qınamaq da olmazdı. Çünki onun oynadığı rollar daha çox komik və döyüş rolları idi və yalnız belə səhnələrə çəkiləndə özünü rahat hiss edirdi. Cinayətkar obrazında isə o tamaşaçını özünə güldürə, qeyri-adi maneraları ilə onların diqqətini cəlb edə bilməyəcəkdi. Üstəlik, təbiət etibarilə Ceki Çan daha çox mülayim adam idi. Buna baxmayaraq, Amerikada Ceki Çanın qeyri-adi maneraya malik olan aktyor kimi qiymətləndirdilər.