Əziz Mustafa
Dizel isə bu prinsiplərə yenidən baxaraq onlara inqilabi dəyişikliklər edərək, günümüzdə belə öz əhəmiyyətini saxlayan bir mühərrik icad etmişdi. Amma onun rəqibləri bunu görməzliyə vurur, hər yerdə ona iftiralar yağdırırdılar. Bütün bunları da, təbii ki, Dizel sakit qarşılaya bilmirdi. 1913-cü il sentyabr ayının 29-da Dizel iki yaxın dostu ilə birlikdə Antverpendən La-Manş vasitəsilə Xarviçə ( İngiltərə) gedən gəmiyə mindi. Amma o mənzilbaşına gedib çıxa bilmədi. Yoldaşları ilə axşam naharı etdikdən sonra onlar hərəsi öz otağına getdi. Getməzdən əvvəl Dizel onlara xidmət edən xidmətçilərdən birinə səhər onu oyatmasını xahiş etdi. Ancaq onu bir daha görən olmadı. Növbətçi zabit yoxlama baxışı keçirərkən onun relsin altına qoyulan paltosunu tapdı. 10 gündən sonra kiçik Belçika kateri Dizelin meyitini sudan tapdı, ancaq matroslar onun dənizdən tapılan meyitini öz adətlərinə uyğun şəkildə yenidən dənizə buraxdılar.
Müəmmalı məqamlar
Nə qədər qəribə olsa da, İngiltərəyə gedən məşhur ixtiraçı sərnişinlərin qeydi aparılan jurnalda qeydiyyatdan keçməmişdi. Halbuki onunla birgə səfərə çıxan dostları Georq Qreys və Alfred Lükmann adı çəkilən jurnalda qeydə düşmüşdülər. Dizel görəsən qeydiyyatdan keçməyi unutmuşdu, yoxsa bizim bilmədiyimiz daha bir sirrin açılmaması və özünün İngiltərəyə getməsindən xəbər tutulmaması səbəbindən bu addımı atmışdı. Biz bunu bilmirik və heç vaxt da bilməyəcəyik. Bizə məlum olan budur ki, səhər saat 6.15-də xidmətçi (stüard) Dizelin xahişi ilə onu oyatmaq üçün kayutun qapısını döymüş, ancaq ona cavab verən olmamışdı. Onun yatdığı kayutun qapısını açanda isə orada hələ açılmayan yatağın üzərində Dizelin pijaması və saatı vardı. Sonra göyərtədə Dizelin şlyapasını tapdılar. Amma onun özü yoxa çıxmışdı. Kapitan dərhal bütün matrosları bir araya yığaraq, onlardan Dizeli görüb-görmədikləri barədə soruşdu. Ancaq Dizeli görən yox idi. Bundan sonra sərnişinlər də bir-bir sorğu-suala tutuldular. Zarafat deyildi, yoxa çıxan məşhur ixtiraçı Dizel idi. Amma Dizeli görən olmamışdı. Sonra Dizelin dostları Georq Qreys və Alfred Lükmann da istintaqa cəlb edildilər. Onlar Dizeldən ayrılarkən onun yüksək ovqatda olduğunu, özünə sui-qəsd edə biləcək bir durumda olmadığını, əksinə, hamı ilə zarafatlaşdığını bildirdilər. İstintaqda sorğu-suala tutulan Lükman və Qreys elitaya mənsub olan hörmətli zatlardan idilər və onların yalan demədikləri dərhal hiss olunurdu.
Dünya şoka düşür
Dizelin müəmmalı şəkildə yoxa çıxması ilə bağlı mətbuatda yayılan xəbərlər Avropada güclü əks-səda verdi. Hamı onun başına gələnlərlə maraqlanırdı. Dünənə kimi az qala yaddan çıxan və unudulmağa başlayan məşhur ixtiraçının yoxa çıxması bir şaşqınlıq yaratmışdı. Bununla bağlı mətbuatda çoxsaylı ehtimallar irəli sürülürdü. Guya yuxusuzluqdan əziyyət çəkən Dizel gecə göyərtəyə çıxmış və burada müvazinətini saxlaya bilməyərək dənizə düşmüşdü. Bəziləri də onun həddindən artıq içdiyini və nəticədə göyərtədən dənizə yıxıldığını yazırdılar. Ancaq göyərtədə mühafizə çəpərinin hündürlüyü 1 metr 50 santimetr idi və oradan müvazinətini itirən istənilən adam dənizə deyil, göyərtiyə yıxılacaqdı. Amma bu ehtimallar həqiqətə uyğun deyildi. Çünki həmin gün Dizel dilinə içki vurmamışdı və bunu şahidlər istintaqa verdikləri öz ifadələrində də bildirmişdilər. Qalırdı bircə Dizelin ürək tutması nəticəsində göyərtədən dənizə düşməsi ehtimalı. Amma Dizelin ailə həkimi onun ürək ağrılarından heç vaxt şikayətlənmədiyini bildirdi. Bu ehtimalların əsassızlığı ortaya çıxandan sonra daha bir şayiə yayıldı. Guya Dizelin apardığı təcrübə sınaqlarını məşhur alman maqnat Krupp maliyyələşdirib. Ona xeyli borclu olan Dizel isə özünü öldürməkdən başqa çıxış yolu tapmayıb. Amma bu ehtimalın da dərhal əsassız olduğu ortaya çıxdı. Məlum oldu ki, Dizelin təcrübə-sınaq işlərinə maliyyəni şəxsən Krupp özü ayırıb. Çünki o bu ixtiradan yalnız özünün Almaniya ərazisində istifadə etdəcəyi barədə xüsusi hüquqa malik idi. Ona görə də sonda onun özünü öldürməsi ehtimalı üzərində dayandılar. Ancaq Dizel özünü niyə öldürməli idi? Bunun üçün ortada ciddi əsas da yox idi. Üstəlik, həmin gün o olduqca yaxşı ovqatda olmuş və yatmağa gedərkən gəmi növbətçisinə səhər saat 6-da özünü oyatmasını xahiş etmişdi. Bundan əlavə, məşhur ixtiraçı yatmağa hazırlaşaraq geyinmək üçün nəzərdə tutduğu pijamasını çarpayının üstünə atmış, saatını da çıxarmışdı. Özünə sui-qəsd etməyə hazırlaşan adam halbuki belə etmir və heç olmasa, özünü öldürməzdən əvvəl kimlərləsə vidalaşır və ya bununla bağlı hansısa məktub yazırdı. Ona görə də dərhal Dizelin öldürüldüyü barədə ehtimal gündəmə gəldi. Bu ehtimalın doğru ola biləcəyini göstərən bəzi faktlar da vardı. Məsələn, pijamasını və saatını yataq çarpayısının üstünə qoyması, plaşının səliqə ilə bükülmüş halda göyərtədəki relsin altına qoyulması və sair. Sonra Dizelin öldürülməsi ehtimalını gücləndirən daha bir fakt ortaya çıxdı. Məlum oldu ki, ingilislər, şəxsən Çörçill mühəndisin ixtirası ilə maraqlanıb və ona İngiltərədə işləmək təklif edilib. İngilislər Dizelin ixtirasında sualtı qayıqlarda istifadə etmək və bunun nə qədər səmərəli olacağını aydınlaşdırmaq istəyirdilər.
Müəmmalı ölümdə alman kəşfiyyatının rolu?
Alman kəşfiyyatı da bundan xəbərdar idi və çox güman ki, onlar Dizelin hər addımını izləyirdilər. Çünki artıq həmin dövrdə Avropa I Dünya müharibəsi ərəfəsində idi. İngilislərə yeni ixtiranın sirrinin verilməsi və Dizelin onlara işləməsi almanlar üçün olduqca arzuedilməz idi. Ona görə də bu sirrin ingilislərə verilməməsi üçün alman kəşfiyyatının Dizeli aradan götürdüyü ehtimal edilir. Bu barədə ilk dəfə ehtimalı ingilislər gündəmə gətirdilər. 1915-ci ildə “Nyu-York Uorlod” qəzeti məsələ ilə bağlı yazmışdı: “İxtiraçı, almanlara xəyanət edə biləcəyi üçün öldürülüb. Digər tərəfdən də, almanlar ixtiranın sirrinin ingilislərə satılmasından və onların bundan sualtı qayıqlarda istifadə ediləcəyindən qorxurdular. Ona görə çox güman ki, Almaniya xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşları Dizeli öldürməklə bu sirrin ingilislərin əlinə keçməsinin, həmçinin ixtiraçının İngiltərədə işləməsinin qabağını almış oldular”.
Yenə də ehtimal edilir ki, almanlar izi itirmək və Dizelin özünü öldürməsi barədə rəy yaratmaq məqsədi ilə onun şlyapasını və plaşını göyərtədə saxlamışdılar. Amma bu yolla Dizelin özünü öldürməsi barədə alman kəşfiyyatı rəy formalaşdıra bilmədi. Çünki ixtiraçının özünü öldürməsinə hər hansı bir əsas yox idi: O, həmin vaxt içki içməmişdi, gəmi yoldaşları ilə xoş münasibətdəydi, kefi isə göynən gedirdi.
Amma məsələ ilə bağlı bir mühüm fakt vardı. Belə ki, ali dairələrin nümayəndələri olan Qreys və Lükmannın Dizellə təsadüfən bir yerdə İngiltərəyə səfərə çıxması və onların bu məsələdə nə qədər rollarının olub-olmaması məsələsi istintaqın “gözündən qaçmışdı”. Məşhur ixtiraçının müəmmalı ölümü ilə bağlı məsələ ətrafında hələ uzun müddət araşdırma aparılacaqdı. Ancaq I Dünya müharibəsinin başlanması məsələnin ciddi şəkildə araşdırılmasına imkan vermədi. Beləliklə, günümüzdə belə məşhur ixtiraçı Dizelin müəmmalı şəkildə ölməsinin dəqiq səbəblərini bilən yoxdur.
