Mövlana Cəlaləddin Rumi – qapısı Haqqa açıq insan (2)

0
1081

Əziz Mustafa

Ölüm gününü Haqqa qovuşmaq, vüsal anı hesab edən Mövlananın bu dünyadan əbədiyyət məkanına köçməsindən sonra onu tanıyanlar, fikir və görüşlərini bölüşənlər sonsuz dərd-qəmə batdılar. Onun yoxluğunu, onun itkisini və ağrısını unutdurmaq üçün başda Sultan Vələd və Hüsaməddin Çələbi olmaqla, bəzi tədbirlərin həyata keçirilməsi qərara alındı. Bu elə bir tədbir olmalı idi ki, Mövlana Cəlaləddin Ruminin fikir və düşüncələrini yüz illər sonra belə gələcək nəsillərə anlada, onu sevdirə bilsin. Başqa sözlə, Mövlana irsi bütün gələcək nəsillərə uzanan əl olmalı, onları Haqq yoluna dəvət etməli, insanlar arasında sevgi, dostluq, gözəl əxlaq tərbiyə etməli idi. Ona görə də Sultan Vələd və Hüsaməddin Çələbi, həmçinin Ruminin nəvəsi Ulu Arif Çələbi zamanında Mövlana aşiqləri bir yerə yığılaraq mövləvilik təriqətinin təməlini qoydular. Eyni zamanda onlar bu təriqəti yaymaq məqsədilə müxtəlif yerlərdə təkkələr (burada dərvişlərin toplaşdığı məkan mənasındadır- red.) qurdular və burada mövləviliyi geniş şəkildə təbliğ etməyə başladılar. Beləliklə, əsrlərin dərinliklərindən günümüzə qədər gəlib çatan mövləvilik qəlblərə işıq saldı, insanları Haqq yoluna səsləmiş oldu. Üstündən uzun illər keçsə də, bu gün Anadolunun müxtəlif yerlərində Mövlana aşiqləri bir yerə yığılaraq, Haqqa qovuşma mərasimi keçirirlər.

Mövləvilik orta əsrlərdə o qədər geniş yayılmışdı ki, hətta Osmanlının tarixdə böyük izlər buraxan məşhur hökmdarları, o cümlədən Sultan III Səlim, Sultan II Mahmud və digərləri mövləvilik təriqətinin üzvləri olmuşlar.

Həzrəti-Mövlanaya görə insan

Mövlananın dünyagörüşündə insanın Uca Yaradana məhəbbəti önəmli yer tutur. Cəlaləddin Rumiyə görə, insan yaxşılıqla pisliyi, İlahi ilə bəşəri sevgini özündə toplayan bir varlıqdır. Başqa sözlə, insan varlıq ağacının bir meyvəsidir. Bu fikirlə bağlı Mövlana bir rübaisində insan haqqında belə söyləyir: “Surət surətsizlikdən meydana gəldi. Varlıq pətəyini quran arıdır. Arıya vücud verən mum, pətək deyildir. Arı bizik, şəkil və çoxluq, sadəcə, bizim emal etdiyimiz mumdur. Şəkil bizim çalışmamızın nəticəsində vücuda çevrildi”. O, varlığın özü ilə yaradıcı qüdrəti birləşdirir. İnsanın şərəfi, zövqü və əzabı da bu birlikdən qaynaqlanır. Mövlana bununla bağlı deyir: “Sən cahanın xəzinəsisən, sənsiz cahan yarım arpaya dəyməz. Sən cahanın təməlisən. Cahan sənin üzündən təptəzədir.”

Mövlana “mömin möminin aynasıdır” hədisini izah edərkən deyir ki, Allahın adlarından biri də elə mömindir. İman edən qula da mömin deyilir. “Mömin möminin aynasıdır” söyləmək, “Allah o aynada təcəlli etdi” deməkdir. O halda Haqqı insanda görmək gərəkdir.

İnsanla bağlı düşüncələrində: “Murad sənsən. Niyə ora-bura qaçırsan? O, sən deməkdir. Amma sən çəkin, heç vaxt “mən” demə, həmişə “sən” söylə. Gözlərin dürüst görürsə, sən O olacaqsan, O da sən olacaq. Ey Tanrı kitabının örnəyi insan oğlu. Ey gözəllik şahının aynası olan xoşbəxt varlıq. Aləmdə nə varsa səndən kənarda deyil ki… Sən nə axtarsan, onu özündə axtar, Çünki “hər varlıq səndədir”deyir. İnsanın belə bir şərəfə və yüksək mərtəbəyə nail olması təsadüfi, boş-boşuna deyil. Bu şərəfin və yüksək mərtəbənin gətirdiyi sorumluluq və iztirab da böyükdür. Mövlana deyir: “Tanrı ululuq sirrini insanda gizlətmişdir. İnsanın önündə canla, könüllə, bədənlə gerçəkdən bir səcdə edəndən sonra hansı tərəfə dönsən, o tərəf sənin üçün Kəbə olacaqdır”. Mövlana başqa bir beytində:” Bədəninin hər zərrəsindən bir fəryad duy, inilti eşit – çünki böyük bir şəhərsən, bəlkə də bir şəhər deyil, minlərcə şəhərsən. Hər şey sənsən, hər şeydən oyana nə varsa yenə də sənsən. O da səndən ibarətdir”. Mövlana təəssüflə deyir ki, insan bu qədər qiymətli bir xəzinə olmasından və özünün heç nə ilə ölçülə bilməyən dəyərindən xəbərsizdir. Mövlanaya görə, Adəm oğlu dünya sandığının üzərində oturan bir aslandır. Sandıq qapalıdır, kilidlənmişdir. Sandığın üstündə oturan aslan yorğundur və sandığın içərisində nələrin olduğunu bilmir. Amma günün birində aslan birdən-birə kükrəyərək coşur və sandığı qırıb-parçalayaraq hansı gücə malik olduğunu göstərir. Mövlana insanın nəyə qadir olduğunu sübuta yetirmək üçün deyir: “İnsanların daş ürəklərində elə bir atəş vardır ki, qatı zülmətlərin pərdəsini belə kökündən yaxar. Pərdə yandımı, insan sanki yenidən doğular”. Mövlana insanın böyüklüyünü, ucalığını anlatmaq üçün ona xitabən deyir ki, sən Tanrı nurusan. Sən günəşlərin günəşisən”.

Bir sözlə, Mövlana ona könül verənləri əsl həqiqətə qovuşduran, həm də içində yaşadığı zəmanəyə uyğun şəkildə yetişdirən əvəzsiz, dəyəri bu dünyada ölçülə bilməyən bir müəllim, ustad və övliyadır.

Mövlananın insanın həyatı ilə bağlı baxışları

Mövlana yaradılmışların ən şərəflisi olan insana səcdə edirdi. O, insanlıq və sevgi dininin qurucusu idi. O, Birliyi, Xalqı və Müqəddəs Kitabı doğma övladı kimi bağrına basmışdı, özünü də onlardan ayrı hesab edə bilmirdi. O, dünyanı bir müvəqqəti yaşayış meydanı olaraq qəbul edir və ölümü də çox təbii qarşılayırdı. Mövlanaya görə, ölüm ağızdan çıxan bir dişdən başqa bir şey deyil. O deyir ki, məzarımın torpağı bir içim şərab kimidir. Bədənimi içincə canım göylərin üstünə çıxar. Başqa bir şeirində Mövlana yazır: “Mən görünən və görünməyənəm. Yuxudakı göz kimi açığam və gizliyəm. Varam və yoxam. Gül suyundakı qoxu kimiyəm. Kitabdakı yazı kimi söyləyən və susanam”. Bu sözlər Mövlananın nə qədər böyük bir insan olduğunu, onun ululuğunu, övliyalığını göstərir. Mövlananın kimliyini anlamaq üçün onun bir kəlməsini, bir sözünü oxumaq, eşitmək yetərlidir. Belə ki, Mövlana: “Mən həm aşiqəm, həm də məşuqam; mən həm aynayam, həm də gözələm, həm də gözəlliyi seyr edənəm”,-deyir.

Həzrəti Əli sevgisi

Mövlananın İslam dünyasının ən müqəddəs şəxslərindən olan Həzrəti-Əliyə böyük sevgisi olub və o, bu sevgini həmişə büruzə verib. Mövlana Həzrəti-Əli haqqında deyir: “O hər şeyi bilən bir imamdır. Tanrı vəlisi, səfa əlinin vücud günəşidir. Yerdə, göydə, məkanda, zamanda Haqla olan o imamın zatı içi və təmizliyi ancaq və ancaq təriflərə layiqdir. Çünki o küfrdən, ikiüzlülükdən qurtarıb, təmizlənib, saflaşıb. Onun torpağı bilik aləmidir, o insanın həqiqəti, canı kimi idi. Hər şey fanidir, fəqət can yaşar, ölməz. Onun hərəkətləri özündən daha çevik olan varlıqdandır.

Haqqın yüksək sifətləri Həzrəti-Əlinin vəsfidir. Onda haqqın bütün sifətləri toplaşıb. O, Tanrının zatına yapışmış, “O” olmuşdur.

Haqqın hikmətini ondan başqa, heç kim bilməz. Zira o hakimdir, hər şeyi biləndir. Peyğəmbərlərə yardım edən o idi, vəlilərin görən gözü, həqiqətin özü də odur. Üzünün nurunun parıltısı onun özünü bir günəşə çevirdi. O, Haqq ilədir, Haqq onda görünür, o, Haqq ilə əbədidir. Adəmin yarandığı torpaq onun nurundan idi, bu səbəbdən də mələklərin tacı oldu.

Allah yolunu tutaraq gedənlər nə isə ondan istəyənlərdirlər, Əli isə istəniləndir. Bunu bilənlər bilərlər, bilməyənlər susarlar. O isə susmaz həqiqəti söylər, həqiqət nuru ilə hamını işığına qərq edər. Əbədi olan elm onun köksündən bir günəş kimi doğdu. Vəhy olunanların sirlərini, o həqiqət olaraq bildi və bildirdi. O, ümmətlərə var səsi ilə səsləndi:

“Allah yolunda Əli sizin bələdçinizdir”.

Allaha bütün qəlblərini açanlar üzlərini ona çevirdilər. Zira o şahdır, doğru yolu göstərəndir, əfəndidir.

O, bütün peyğəmbərlərin ən yaxını, onların sirdaşı idi. Dində əvvəl də, axır da O, idi. Ey Adəm oğlu, sən anla, başa düş ki, əsl həqiqətdə uca olan “O”dur. Ona görə də heç kim mənimlə bu barədə boş-boşuna qovğa etməsin. Həqiqət budur ki, hamımız bir zərrəyik, O isə Günəşdir. Biz hamımız damlayıq, O dənizdir. Ey Şəmsi-din, bir halda ki, sən aşiqsən, onda Mövlana üçün canını fəda et. Belə olsa, canın canana qovuşacaq və eşqə aparan yolda bir bələdçi olacaqsan”.

BIR CAVAB BURAXIN